Lễ hội Mường Xia là một sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng quan yếu trong đời sống văn hóa ý thức của đồng bào Thái huyện Quan Sơn. Đây là dịp để nhân dân tri ân và ghi nhớ công ơn của tướng quân Tư Mã Hải Đảo – người sở hữu công to trong những việc dẹp giặc ngoại xâm, trấn quan ải biên thuỳ, mang tới cuộc sống đời thường bình yên, no ấm cho nhân dân. dọc biên giới phía Tây xứ Thanh.
Lễ hội Mường Xia cuốn hút đông đảo người dân và du khách thập phương về tham dự.
Theo Dư địa chí huyện Quan Sơn, Tướng quân Tư Mã Hải Đạo là kẻ chúng ta Hà, sinh ra ở Mường Dao (xã Diễn quang quẻ, huyện Bá Thước) mồ côi thân phụ mẹ từ rất sớm. Thuở nhỏ, ông là một đứa trẻ thông minh, ham mê luyện cung và kiếm. to lên Hải Đảo sở hữu dáng vẻ vẻ vóc vạm vỡ, dung mạo phi thường, giỏi võ nghệ. Nghe tin triều đình mở cuộc thi võ để tuyển sắm người tài, phò vua diệt giặc, cứu nước, ông được Lang cử tham dự thi võ. bên trên võ đài năm đó, anh liên tục giành thành công trước sự thán phục của rất nhiều người. Chính ngoại hình và võ công tinh thông của chàng đã làm rung động trái tim con gái của nhà vua. Biết con gái yêu Tư Mã Hải Đảo, vua hợp tác cho nhì người và nhờ thầy dạy con rể cách đọc. Được học chữ và thường xuyên tập tành võ nghệ, anh đã biến thành người sở hữu võ công.
Bấy giờ, giặc phương Bắc đang rình rập vùng biên giới phía Tây xứ Thanh, ông xin lính, vũ khí, lương thực lên vùng biên quan ải. Để tạo sức mạnh tổng hợp, ông triệu tập thêm quân lính, sẵn sàng lương thực, rèn thêm vũ khí rồi đưa quân lên biên giới (xã Tén Tằn, huyện Mường Lát ngày nay) tiến công giặc ngoại xâm và trấn quan ải biên giới. xoàn. Quân đội đã tranh đấu kiêu dũng và quyết thắng, mang tới cuộc sống đời thường bình yên cho Nhân dân. Sau lúc biên giới hòa bình, ông sắm Mường Xia làm kinh đô. Từ đó, Mường Xia trở thành sầm uất, dân cư đông đúc, hoạt động thương nghiệp trở thành sầm uất. lúc về già, Tư Mã Hải Đảo mất ở Mường Xia, người ta chôn cất ông ở núi Pha Dừa. hàm ân những loài người đã đóng góp phần giữ gìn biên thuỳ của Tổ quốc, mang lại no ấm cho những người chơi dạng làng, hàng năm vào trong ngày 9 – 10/2 (âm lịch), nhân dân tổ chức lễ hội Mường Xia. song, thời thế đổi khác, sau lần sau rốt được tổ chức vào năm 1957, lễ hội lặng lẽ tồn tại ở thôn Trung Sơn, xã Sơn Thủy, huyện Quan Sơn bởi sự việc duy trì tế lễ hàng năm vào mỗi dịp Tết tới, xuân về. . Phải mất sắp 6 thập kỷ, tới năm 2010, lễ hội Mường Xia thế hệ được khôi phục. Từ đó, cứ tới mùa xuân, xã Sơn Thủy lại tổ chức lễ hội Mường Xia và 5 năm một lần huyện Quan Sơn tổ chức với quy mô cấp huyện.
Để sẵn sàng cho lễ hội, trước ngày chính hội, thầy mo đại diện cho Mường Xia sẵn sàng một mâm lễ vật gồm thịt lợn, thịt gà, vò rượu cần, vải thổ cẩm, tiền, vòng đeo tay bởi bạc và dây chuyền cổ, trầu cau. cau, hương, hoa quả đã tới đền thờ Tư Mã Hải Đảo để xin phép ông và những vị thần cho Mường Xia tổ chức lễ hội. Sáng hôm sau, trong ko gian tưng bừng, rộn rã của âm nhạc, y phục người chơi dạng địa bùng cháy rực rỡ, ban tổ chức, nhân dân huyện Quan Sơn và du khách thập phương sẽ tề tựu về khu vực bãi đá để mở hội và chiêm bái thần linh. cho xứ Mường Xia và rước kiệu, mâm lễ về đền thờ Tư Mã Hải Đạo. tới đền, đoàn cúng thời gian nhanh chóng mang lễ vật xuống chân núi Pha Dừa (nơi nhân dân chôn cất tướng quân Tư Mã Hải Đạo) để tiếp tục làm lễ cúng. Sau lễ cúng tại thạch thất bên dưới chân núi Pha Dừa, đội cúng sẽ dâng lễ tại đền thờ Tư Mã Hải Đạo để thực hiện những nghi lễ quan yếu của lễ hội Mường Xia. Sau đó, đội cúng và Nhân dân sẽ tiếp tục hành lễ tại vấp ngã ba sông Luông, suối Xia và suối Piềng Phay.
Sau phần lễ là phần hội với những trò chơi dân gian. Đây là dịp để người dân địa phương thể hiện tài năng, trí thông minh, sự khôn khéo, thời gian nhanh nhẹn, nghĩa hiệp của tôi thông qua một vài trò chơi như: hát khèn, tiến công cồng chiêng, nhảy sạp, tung còn, tom má lẹ. , bắn nỏ, đẩy gậy, kéo co, đu giường, tiến công diêm, nhảy thân phụ, đi cà khêu …
Ngày nay, lễ hội Mường Xia ko chỉ là giới hạn trong dân tộc Thái ở những xã Sơn Thủy, nhưng còn là nơi giao lưu, sinh hoạt văn hóa giữa những dân tộc Thái, Kinh, Mường, Hmông bên trên địa bàn huyện Quan Sơn. Mường Đào, huyện Bá Thước (quê nhà của Tư Mã nhì Đào), Mường Bến, Mường Xôi của Lào. Trải qua bao biến động của thời kì, thăng trầm của lịch sử, lễ hội Mường Xia vẫn được người dân địa phương lưu truyền qua nhiều thế hệ. Hiện nay, lễ hội đã sở hữu tương đối nhiều đổi khác để thích ưa thích với thực tế nhưng vẫn giữ được dòng “hồn” vốn sở hữu. Với những giá trị lịch sử, nhân văn và khoa học thâm thúy, lễ hội Mường Xia vừa được Bộ Văn hóa, Sport và du ngoạn xác nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đây là event văn hóa quan yếu, cam đoan sự nỗ lực của chính quyền những cấp và nhân dân những dân tộc huyện Quan Sơn trong những việc bảo tồn và phát huy giá trị những di sản văn hóa bên trên địa bàn huyện.
Ông Lê Văn Thọ, Trưởng phòng Văn hóa – Thông tin huyện Quan Sơn cho biết thêm: Lễ hội Mường Xia là hoạt động văn hóa tín ngưỡng thể hiện đạo lý “Uống nước nhớ nguồn” của dân tộc Thái ở Quan Sơn. quận. Lễ hội còn là dịp để mọi cá nhân tụ họp, gặp gỡ, cầu phúc cho nhau, cầu mưa thuận gió hòa, no ấm hạnh phúc cho mọi cá nhân. mới đây, lễ hội Mường Xia đã được xác nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Đây là niềm vinh dự, tự hào của huyện, nhưng song song cũng chính là trách nhiệm to lao yên cầu những cấp ủy Đảng, chính quyền và nhân dân chung sức bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của ông thân phụ. rời bỏ. thời kì tới, huyện Quan Sơn tiếp tục làm tốt công việc tuyên truyền để mọi cá nhân, nhất là thế hệ trẻ thấy được ý nghĩa, giá trị của lễ hội Mường Xia, đóng góp phần nâng cao trách nhiệm của mọi cá nhân trong tập thể. việc bảo tồn và phát huy giá trị lễ hội.
Bài và ảnh: Xuân Anh
