Tâm lý phòng thủ lên ngôi: Người Việt thắt chặt chi tiêu giữa những bất ổn kinh tế

Người Việt ngày càng thận trọng chi tiêu trước các biến động kinh tế, đặc biệt sau thông tin về thuế quan của Mỹ. Tâm lý phòng thủ này đòi hỏi chính sách kích cầu và củng cố niềm tin tiêu dùng mạnh mẽ hơn.

Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu có nhiều biến động, đặc biệt là thông tin mới về các chính sách thuế quan từ Mỹ, người Việt thận trọng chi tiêu trước biến động không chỉ là một xu hướng tức thời mà đã trở thành một tâm lý phổ biến. Từ các hộ gia đình đến người lao động, tâm lý phòng thủ tài chính đang ngày càng hiện hữu rõ rệt trong đời sống tiêu dùng hằng ngày.

Người tiêu dùng ưu tiên tích lũy hơn tiêu xài

Tấn Lợi, một nhân viên văn phòng sống tại quận Tân Phú, TP.HCM, dù vừa được tăng lương trong năm nay nhưng vẫn quyết định “thắt hầu bao”. Anh chia sẻ: “Tôi thấy tình hình kinh tế hiện tại quá nhiều bất ngờ, từ lạm phát đến giá cả sinh hoạt tăng. Vì thế, tích lũy để phòng thân vẫn là ưu tiên”.

Tương tự, chị Ngân Khánh ở quận Bình Thạnh cho biết vợ chồng chị đã phải cắt giảm đáng kể chi tiêu trong quý I. “Thu nhập của chồng tôi – một môi giới chứng khoán – bị giảm mạnh do thị trường ảm đạm. Thậm chí, các kế hoạch đi du lịch hè cũng buộc phải hoãn lại”, Khánh nói. Thay vào đó, gia đình chị chọn cách tích lũy bằng vàng khi giá bình ổn và giảm các chi tiêu không thiết yếu.

Sự thận trọng là xu hướng phổ biến

Theo bà Nguyễn Phương Nga, Giám đốc kinh doanh cấp cao của Kantar Worldpanel Việt Nam, người tiêu dùng đang ngày càng lo lắng về tương lai kinh tế. “Họ không biết ngày mai điều gì sẽ xảy ra, nên hành vi tiêu dùng trở nên dè dặt. Chúng tôi nhận thấy niềm tin tiêu dùng chưa phục hồi đáng kể”, bà nhận định trong một hội thảo mới đây.

Cục Thống kê cho biết tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng trong quý I năm nay tăng 9,9% so với cùng kỳ 2024. Tuy nhiên, sau khi loại trừ yếu tố giá, con số thực chỉ còn tăng 7,5% – chậm hơn so với cùng giai đoạn năm 2023. Trong đó, mảng bán lẻ – vốn chiếm tỷ trọng lớn – chỉ tăng 8,8%.

Đặc biệt, theo khảo sát ngành hàng tiêu dùng nhanh (FMCG), mức tăng trưởng 4,3% trong hai tháng đầu năm chủ yếu đến từ việc giá tăng, chứ không phải do khối lượng tiêu dùng. Điều này cho thấy người Việt thận trọng chi tiêu trước biến động, tập trung vào các nhu cầu thiết yếu thay vì chi tiêu tùy hứng.

Giá cả leo thang tạo áp lực tâm lý

Chỉ số giá tiêu dùng (CPI) trong quý I tăng 3,22%, vẫn dưới mục tiêu 4% mà chính phủ đề ra. Tuy nhiên, những mặt hàng thiết yếu như thực phẩm, y tế, vật liệu xây dựng lại tăng khá mạnh: giá thịt lợn tăng 12,49%, thuốc và dịch vụ y tế tăng 14,4%, vật liệu xây dựng tăng 5,11%. Trong khi đó, các hộ gia đình thường phân bổ tới 40% thu nhập vào thực phẩm, sức khỏe, FMCG và giáo dục.

Bà Nga nhấn mạnh: “Các bà nội trợ – người trực tiếp nắm giữ hầu bao trong gia đình – thấy giá cả nhảy múa mỗi ngày thì không thể không lo lắng”.

Tâm lý tiêu dùng ảnh hưởng bởi bất ổn tài chính

Bên cạnh giá cả, một nguyên nhân lớn khiến người dân không tự tin tiêu dùng chính là sự sụt giảm của các kênh đầu tư như chứng khoán và bất động sản. Theo bà Tạ Ngọc Phương Thảo, Giám đốc Quốc gia của nền tảng Investing tại Việt Nam, nhiều người bị ảnh hưởng bởi tài sản đầu tư thua lỗ nên tâm lý chi tiêu cũng tiêu cực theo.

Ngoài ra, việc một số tổ chức tài chính quốc tế hạ dự báo tăng trưởng GDP của Việt Nam – như ngân hàng UOB hạ từ 7% xuống còn 6% – cũng tác động đến kỳ vọng của người dân về tương lai thu nhập.

Chính phủ vào cuộc kích cầu và hỗ trợ tiêu dùng

Nhận thức được tình hình, Chính phủ đã có nhiều động thái nhằm kích cầu nội địa. Thủ tướng yêu cầu ngành ngân hàng triển khai gói tín dụng ưu đãi trị giá 500.000 tỷ đồng để hỗ trợ các lĩnh vực hạ tầng, khoa học công nghệ và đặc biệt là tiêu dùng. Đồng thời, Bộ Tài chính cũng được giao nghiên cứu đề xuất tiếp tục giảm 2% thuế VAT cho đến hết năm 2026.

Bên cạnh đó, việc giữ ổn định mục tiêu tăng trưởng GDP năm 2025 ở mức 8% cho thấy quyết tâm của Chính phủ trong việc thúc đẩy tiêu dùng và niềm tin thị trường.

Doanh nghiệp cần thích ứng linh hoạt

Bà Vũ Kim Hạnh – Chủ tịch Hội Doanh nghiệp Hàng Việt Nam Chất lượng cao – nhấn mạnh: “Doanh nghiệp cần chủ động giữ vững thị phần trong nước, nhất là khi nguy cơ hàng giá rẻ nước ngoài tràn vào do rào cản thuế quan tại thị trường Mỹ”.

Bà Nguyễn Phương Nga cũng đưa ra khuyến nghị rằng doanh nghiệp nên hiểu rõ vai trò của từng kênh phân phối, chọn chiến lược bán hàng phù hợp và tập trung vào chất lượng sản phẩm thay vì quá lệ thuộc vào khuyến mãi ngắn hạn. Theo nghiên cứu của Kantar tại châu Á, chỉ 60% doanh thu từ khuyến mãi mang lại hiệu quả dài hạn.

Đồng thời, việc công khai thông tin chất lượng, minh bạch giá cả cũng là chìa khóa để củng cố niềm tin người tiêu dùng.

Tâm lý tiêu dùng thận trọng không chỉ là phản ứng tức thời với biến động thị trường mà còn là xu hướng dài hạn trong bối cảnh kinh tế toàn cầu nhiều bất ổn. Việc người Việt thắt chặt chi tiêu là tín hiệu cần được các cơ quan chức năng, doanh nghiệp lắng nghe và có hành động cụ thể. Kích thích tiêu dùng, hỗ trợ doanh nghiệp, và nâng cao niềm tin người dân chính là giải pháp căn cơ để nền kinh tế không rơi vào trạng thái trì trệ.